Lipoproteini – LDL, VLDL, HDL , Chylo

Lipoproteini su složeni proteini u kojima je neproteinski deo sastavljen od lipida. Ovi proteini su vrlo rasprostranjeni u organizmu, nalaze se i u ćelijama i u krvi. Oni se u ćelijama nalaze najvećim delom u rasprostranjenim membranoznim sistemima, subćelijskim morfoliškim formacijama, kao što su na primer mitohondrije. Manjim delom se nalaze i slobodni, rastvoreni, molekulski pokretljivi.

Lipoproteini su prisutni u većim količinama:

• u ćelijskoj membrani kao membranski lipoproteini, i
• u krvnoj plazmi kao plazmatski lipoproteini.

Za kliničku medicinu su od ogromnog značaja lipoproteinske čestice koje se nalaze u određenoj koncentraciji u plazmi, zahvaljujući stalnoj dinamičkoj ravnoteži između njihove sinteze s jedne strane, i degradacije i uklanjanja iz plazme s druge. Zbog toga se, u jednom trenutku u krvi, kao što se može videti na elektronmikroskopskom snimku plazme, može naći najmanje četiri klase lipoproteinskih čestica: hilomikroni, lipoproteini vrlo male gustine, lipoproteini male gustine i lipoproteini velike gustine. One se razlikuju u veličini, relativnom odnosu četiri osnovna sastojka, pa zbog toga i u njihovoj gustini, kao što se može videti iz sledeće tabele.

Skraćeni nazivi lipoproteinskih čestica koji su u širokoj upotrebi potiču od njihovih naziva na engleskom jeziku i to:
hilomikroni – Chylo = Chylomicrons
lipoproteini vrlo male gustine – VLDL = Very Low Density Lipoproteins
lipoproteini male gustine – LDL = Low Density Lipoproteins
lipoproteini velike gustine – HDL = High Density Lipoproteins

U toku metabolizma lipoproteinskih čestica nastaju i druge vrste čestica koje se mogu naći u krvi, no njihove su osobine veoma varijabilne. Tako na primer razgradnjom lipoproteini vrlo male gustine VLDL, nastaju čestice srednje gustine – IDL = Intermediate Density Lipoproteins, koje su različite veličine i gustine, i nalaze po svojim osobinama između VLDL i LDL čestica. Takođe i HDL čestica ima više klasa zavisno od faze metabolizma u kojoj se nalaze.

Iako podaci izneti u tabeli govore sami za sebe, neophodno je skrenuti pažnju da najveći sadržaj triglicerida imaju hilmikroni i VLD čestice, da su proteinima najbogatije HDL čestice, i što je najvažnije, da su glavni nosioci holesterola LDL čestice koje sadrže više od 50% holesterola. Iz ovih podataka se može naslutiti veliki kliničko-medicinski značaj utvrđivanja koncentracije pojedinih lipoproteinskih čestica u krvnom serumu, ili kako se to često u medicinskom žargonu kaže „lipidni status„. U ovom postupku koristi se činjenica da su lipoproteini krvi najviše proučavani, pa stoga i najbolje poznati, i da u elektroforetskom polju jedna grupa plazma lipoproteina putuje zajedno sa α₁-globinskom frakcijom, a druga sa β-globulinima. Podsetimo da je u 50% slučajeva uzrok smrti u civilizovanim zemljama bolest u kojoj dolazi do taloženja holesterola u zidove krvnih sudova – ateroskleroza. Najvažniji uzrok ove bolesti je povećanje koncentracije LDL, pa i VLDL čestica u krvi koje nastaje zbog urođenih ili stečenih poremećaja metabolizma lipida. Lipoproteini krvne plazme, obavljaju važnu funkciju transporta lipida koji su u vodenoj sredini plazme nerastvorljivi, tako da se u slučaju poremećaja njihovog metabolizma lako ostvaruju uslovi za taloženje holesterola u zidove krvnih sudova. Kako nisu svi poremećaji metabolizma lipida povezani sa taloženjem holesterola u krvne sudove, utvrđivanjem koncentracije pojedinih lipoproteinskih čestica u krvnom serumu može se videti da li su povećane koncentracije baš ovih čestica koje nose najveću količinu holesterola, pa time i utvrditi rizik za razvoj ateroskleroze.

 Apoproteini su izuzetno važni delovi lipoproteina ne samo zato što kao strukturni delovi obezbeđuju rastvorljivost cele čestice bivaju prepoznate i vezane za membranske recepotore ćelija, pre sve hepatocita. Osim toga apoproteini imaju i funkciju aktivatora enzima koji učestvuju u metabolizmu lipoproteina, naročito pro razgradnji ovih čestica. Apoproteina ima veoma mnogo, razlikuju se po svojoj strukturi i funkcijama. Od medicinskog značaja je apoprotein B-100 koji je karakterističan sastojak LDL čestica, tako da povećanje njegove koncentracije u krvi indirektno ukazuje i na povećanje koncentracije lipoproteina male gustine i povećanje rizika za razvoj ateroskleroze.