Više različitih kliničkih specijalnosti je vezano za dijagnostiku i lečenje oboljenja jednjaka pa će biti ukazano na otorinolaringološke aspekte tih oboljenja.
Fiziologija Jednjaka
Gutanje
Ezofagealna disfagija
Odinofagija
Anatomija jednjaka
Jednjak je mišićno sluzokožni organ koji se prostire od donje ivice krikoida, u visini šestog vratnog pršljena, gde se nalazi njegovo ušće, do kardije u abdomenu, gde se nastavlja u želudac u visini jedanaestog torakalnog pršljena.
Dužine je oko 25 centimetara s tim da mu se ušće nalazi na oko 15 centimetara od prednjih gornjih zuba, a kraj na oko 40 centimetara.
Zid jednjaka se sastoji iz sluzokože obložene pločastoslojevitim epitelom bez orožavanja, podsluznice i mišićnih vlakana koja su postavljena cirkulatorno unutra i longitudinalno spolja.
Postoje i spiralna mišićna vlakna.
U gornjoj trećini vlakna su poprečnoprugasta, u srednjoj trećini jednjaka mešana, a u donjoj trećini glatka mišićna vlakna.
Zid jednjaka ima veliku sposobnost poprečnog širenja i razvlačenja pa je na taj način otporan na mehaničke pritiske.
Jednjak spolja nema vezivni sloj (adventiciju) što ga čini vrlo nepovoljnim za širenje kod različitih hirurških intervencija.
Na jednjaku postoje tri fiziološka suženja –
1 prvo, gornje suženje se nalazi na ušću jednjaka i čini ga krikofaringealni mišić
2 drugo, srednje suženje je na visini ukrštanja luka aorte i levog glavnog bronha i naziva se angustio aortica, nalazi se na oko 27 centimetara od pređenih gornjih zuba.
3 treće, donje suženje je na nivou prolaska jednjaka kroz dijafragmu i nivoa kardije.
Zbog svog prolaska kroz tri predela u organizmu ceo jednjak je podeljen na cervikalni deo, torakalni deo koji je najduži i abdominalni deo.
Arterije potiču od okolnih krvnih sudova. Limfotok se drenira u paratrahealne, medijastinalne i abdominalne limfne čvorove.
Inervacija jednjaka potiče od devetog i desetog kranijalnog nerva sa intramuralnim autonomnim nervnim sistemom.
Fiziologija jednjaka
Jednjak ima sopstveni aktivni motilitet, ali i pasivnu pokretiljivost vezanu za respiraciju, pokrete srca i velikih krvnih sudova.
Gutanje
Jednjak učestvuje u trećoj, takozvanoj ezofagealnoj fazi gutanja, koja traje oko 15 sekundi. Ona je bezvoljna i nastavlja se na orofaringealnu fazu.
Započinje refleksnim otvaranjem krikofaringealnog segmenta koje nastaje aktivno ali je većim delom pasivno, zahvaljujući pokretima larinksa napred i gore.
Transport bolusa hrane iz orofarinksa u jednjak vrši se pod dejstvom više mehanizama –
silom potiska kojom jezik gura bolus u orofarinks,
aktivnom peristaltikom konstriktora ždrela,
„usisavanjem“ bolusa od strane donjeg dela hipofarinksa i
uticajem gravitacije.
Pod dejstvom gravitacije i primarnog peristaltičkog talasa koji je započeo kontrakcijom na nivou krikofaringealnog sfinktera bolus biva potisnut u želudac.
Jednjak ima primarni, sekundarni i tercijalni peristaltički talas.
Primarni talas automatski započinje samim aktom gutanja i kontrakcijom faringealnih mišića.
Sekundarni talas počinje na mestu širenja zida jednjaka od zaostale hrane.
Tercijarni talas se javlja kod organskih oboljenja jednjaka.
Poremećaji ezofagealne faze mogu nastati zbog –
opstrukcije lumena jednjaka i
neuromišićnih poremećaja.
Kod opstrukcije otežano je gutanje čvrste hrane dok tečna dugo prolazi.
Zavisno od stepena opstrukcije u hipofarinksu se može uočiti prisustvo penušavog zastojnog sekreta.
Kod neuromišićnih poremećaja više je poremećeno gutanje tečne hrane.
Pacijent ima osećaj zastoja hrane u jednjaku, ali nivo poremećaja po pravilu nije tačno lokalizovan.
Ezofagealna disfagija
Najviše nastaje zbog strukturnih promena kod 85% pacijenata, a kod svega oko 15% su to poremećaji motiliteta.
Intermitentne disfagije takođe ukazuju na poremećaj motiliteta.
Kod ezofagealnih disfagija teško je na osnovu anamnestičkih podataka locirati mesto poremećaja jer subjektivni osećaj lokalizacije promena retko odgovara stvarnom mestu oštećenja.
Obično ih lociraju iznad promene, pa jedna trećina bolesnika sa lezijom donjeg dela jednjaka ukazuje na vrat kao nivo zaostajanja hrane.
Gutanje čvrste hrane je više poremećeno nego prolazak tečne.
Otežano gutanje čvrste hrane upućuje na opstrukciju, a tečne na neuromišićne poremećaje, odnosno poremećaj motiliteta.
Pored testa sa uzimanjem tečne i čvrste hrane, u dijagnostici se može koristiti test sa toplom i hladnom hranom.
Hladna hrana smanjuje primarnu ezofagealnu peristaltiku i dovodi do istezanja distalnog dela jednjaka.
Osnovu dijagnostike čine endoskopske i radiološke metode.
Ukoliko pacijent aspirira 10 posto od svakog bolusa, on će tu hranu izbaciti iz jelovnika.
Klinički, prisustvo gustog mukusa u hipofarinksu ukazuje na neurološko oboljenje, a penušavog sekreta na mehaničku opstrukciju.
Suvoća usta otežava gutanje kao i prisustvo gustog mukusa.
Odinofagija
Odinofagija je bol pri gutanju hrane.
Može nastati akutno kod oboljenja virusne, bakterijske ili gljivične etiologije, ali i kod prisustva stranih tela.
Hronična odinofagija se javlja kod malignih bolesti u orofaringealnoj regiji, kod oštećenja sluzokože orofarinksa usled radioterapije ili polihemioterapije malignih tumora. Pošto farinks pripada senzitivnom području intervacije nervus vagus kao i spoljašnji slušni hodnik, česte su iradijacije bola u taj predeo.